Paradoksalna teoria zmiany w nurcie Gestalt – Założenia i praktyczne zastosowanie w psychoterapii

Paradoksalna teoria zmiany jest jednym z najważniejszych założeń psychoterapii Gestalt, nurtu psychoterapeutycznego opracowanego w latach 50. XX wieku przez Fritza Perlsa, Laurę Perls i Paula Goodmana. W odróżnieniu od podejść, które kładą nacisk na konkretne działania zmierzające do zmiany, teoria ta stawia tezę, że prawdziwa i trwała zmiana następuje wtedy, gdy człowiek w pełni akceptuje siebie takim, jakim jest w danym momencie. Polscy autorzy, jak np. Zofia Zdankiewicz-Ścigała, Andrzej W. Siudem i inni, podkreślają, że dla skutecznej pracy terapeutycznej kluczowa jest autentyczna akceptacja własnych przeżyć, myśli i uczuć.

Założenia paradoksalnej teorii zmiany

Paradoksalna teoria zmiany opiera się na filozoficznej koncepcji obecności i świadomości,  a także na przekonaniu, że zmiana jest efektem naturalnego procesu wynikającego z autentycznego bycia „tu i teraz”. Jak podkreśla Zofia Zdankiewicz-Ścigała w swojej książce Psychoterapia Gestalt. Teoria, praktyka, konteksty(2009), zmiana nie polega na forsowaniu siebie w stronę upragnionych cech, ale na pogłębionej świadomości siebie. Paradoks tkwi   w tym, że im bardziej ktoś stara się „na siłę” zmienić siebie, tym bardziej wpada                  w wewnętrzny konflikt i opór, co paradoksalnie oddala go od oczekiwanej transformacji.

Kluczowe założenie paradoksalnej teorii zmiany można streścić w jednym zdaniu: „Człowiek zmienia się wtedy, gdy staje się tym, kim naprawdę jest”. Oznacza to, że im bardziej jednostka akceptuje swoje autentyczne przeżycia i emocje, nawet jeśli są one trudne czy nieakceptowalne społecznie, tym większe ma szanse na transformację. Andrzej W. Siudem w książce Gestalt w praktyce terapeutycznej (2017) podkreśla, że zmiana następuje naturalnie, gdy człowiek pozwala sobie na pełne doświadczenie i akceptację swojej aktualnej rzeczywistości.

Praktyka paradoksalnej teorii zmiany w psychoterapii Gestalt

W psychoterapii Gestalt paradoksalna teoria zmiany znajduje odzwierciedlenie w podejściu terapeuty do klienta. Terapeuta nie ocenia, nie nakazuje, nie narzuca interpretacji czy oczekiwań wobec tego, jak klient „powinien” się zmienić. Zamiast tego, zgodnie z opisem Andrzeja W. Siudema, terapeuta zachęca klienta do badania swoich przeżyć w atmosferze pełnej akceptacji i ciekawości.

Praktyczne zastosowanie tej teorii można zilustrować na przykładzie osoby borykającej się  z niską samooceną. W klasycznych podejściach terapeutycznych dąży się do wykształcenia u klienta nowego, pozytywnego obrazu siebie, zachęcając do określonych działań mających podnieść samoocenę. W podejściu Gestalt terapeuta zaprasza klienta do zgłębiania tego, czym jest niska samoocena i jak przeżywa siebie w chwili obecnej, odkrywając kontekst,    w którym aktualnie się znajduje. Klient może, dzięki tej uważności, odkryć, jakie emocje leżą u podstaw jego problemów, co prowadzi go do bardziej zintegrowanego obrazu siebie.

W nurcie Gestalt ważnym elementem pracy jest obserwowanie i wzmacnianie świadomości ciała i umysłu, co sprzyja uważności wobec własnych emocji i potrzeb. Terapeuta wspiera klienta w dostrzeżeniu wewnętrznych sprzeczności i napięć, które mogą powstawać w wyniku prób „naprawiania siebie”. Jak pisze Zdankiewicz-Ścigała, terapeuta wspiera klienta w poszukiwaniu harmonii i zgody na to, kim aktualnie jest, zamiast podejmowania wysiłków zmierzających do „naprawienia siebie”.

Znaczenie świadomości „tu i teraz”

W nurcie Gestalt duże znaczenie przypisuje się świadomości przeżywanych emocji i myśli w chwili obecnej. Polscy autorzy, jak Siudem, podkreślają, że rozwijanie świadomości      „tu   i teraz” pozwala klientowi bardziej autentycznie doświadczać siebie i lepiej zrozumieć swoje reakcje. Dzięki temu możliwe staje się odkrycie autentycznych potrzeb, ukrytych pod mechanizmami obronnymi i wyuczonymi schematami zachowań.

Paradoksalna teoria zmiany uczy klienta dostrzegania i akceptowania swojego „ja” bez konieczności spełniania zewnętrznych oczekiwań. Praktyka ta jest szczególnie cenna          w przypadku osób odczuwających presję społeczną lub wewnętrzną, aby być „lepszymi” czy „bardziej doskonałymi”. Klient uczy się, że pełna akceptacja swojego obecnego stanu, ze wszystkimi trudnymi emocjami, otwiera drogę do autentycznej zmiany.

Zastosowanie teorii w codziennym życiu i relacjach

Paradoksalna teoria zmiany znajduje szerokie zastosowanie nie tylko w psychoterapii, ale także w codziennych sytuacjach i relacjach międzyludzkich. Kiedy przestajemy wymuszać na sobie pewne postawy lub emocje, pozwalamy sobie na większą autentyczność. Przykładem może być sytuacja, w której osoba unika trudnych rozmów ze względu na lęk przed odrzuceniem. Zamiast próbować zmienić siebie na siłę, człowiek zaczyna od akceptacji tego lęku i badania jego źródeł. Dopiero wtedy może otworzyć się na autentyczne przeżywanie relacji i kontaktów z innymi.

Paradoksalna teoria zmiany, jak wskazuje Zdankiewicz-Ścigała, może prowadzić do poprawy jakości życia poprzez budowanie relacji opartych na szczerości i zrozumieniu własnych potrzeb. Wzmacnia to nie tylko poczucie wewnętrznego spokoju, ale również autentyczną więź z innymi, która jest kluczowa dla psychicznego dobrostanu.

Paradoksalna teoria zmiany w kontekście współczesnych wyzwań

W dobie rosnących wymagań, intensywnej konkurencji i presji na „ciągłe doskonalenie się” paradoksalna teoria zmiany stanowi przeciwstawienie tradycyjnych modeli rozwoju. Zamiast skupiać się na nieustannej pracy nad sobą w kontekście zewnętrznych oczekiwań, zachęca ona do pełnej akceptacji i zrozumienia siebie, co daje poczucie wewnętrznego spełnienia. Jak zauważa Siudem, terapia Gestalt w tej formie stanowi narzędzie do rozwoju autentycznego „ja”, co jest kluczowe w kontekście poszukiwania równowagi i zdrowych relacji.

Paradoksalna teoria zmiany, mimo że wywodzi się z lat 50., jest wyjątkowo aktualna. W kontekście współczesnej psychoterapii, a także trendów rozwoju osobistego, podejście to oferuje bezpieczną przestrzeń, w której można doświadczać i rozumieć siebie. Klient, rezygnując z presji zmiany, otwiera drogę do bardziej zintegrowanego, autentycznego życia – co, paradoksalnie, pozwala mu realizować zmiany, których naprawdę potrzebuje. Koncepcja ta pozwala na głębsze rozumienie siebie i zbudowanie bardziej autentycznego kontaktu z otoczeniem. Terapia Gestalt, w oparciu o te założenia, pomaga klientom zyskać świadomość oraz akceptację swoich uczuć, co prowadzi do trwałej, wewnętrznej transformacji i większego zadowolenia z życia. 

Bibliografia

Siudem, A. W. (2017). Gestalt w praktyce terapeutycznej. Wydawnictwo Difin, Warszawa.

Staemmler, G., & Bilsky, J. (2013). Doświadczenie kontaktu w psychoterapii Gestalt. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.

Zdankiewicz-Ścigała, Z. (2009). Psychoterapia Gestalt. Teoria, praktyka, konteksty. Wydawnictwo ENETEIA, Warszawa.